ΛΕΥΚΑΡΙΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Η φόρμα που άντεξε στο χρόνο
Τα Λεύκαρα είναι ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα της Λαρνακιώτικης υπαίθρου. Μια κοινότητα με ιστορικές καταβολές από την εποχή της Φραγκοκρατίας, και με σταθερή εξέλιξη διαμέσου των αιώνων εμπορικά, οικονομικά, αλλά και πολιτιστικά.
Αυτή η πολιτιστική ανάπτυξη της περιοχής των Λευκάρων εκφράστηκε και συνεχίζει να εκφράζεται σε διάφορους τομείς της κυπριακής καθημερινότητας της υπαίθρου.
Μνημεία, έργα τέχνης, παραδόσεις, έθιμα, γλώσσα, είναι εκείνα τα στοιχεία που κάθε γενιά κληρονομεί από την προηγούμενη, και μέσα απ’ αυτά ανανεώνεται και εξελίσσεται, όπως εξελίσσεται και η ίδια η ζωή.
Ανάμεσα σε όλα αυτά που συνθέτουν την Λευκαρίτικη παράδοση, είναι και η αρχιτεκτονική κουλτούρα της, η οποία περνώντας από διάφορα στάδια, βρήκε την τελική φόρμα της, την οποία και κατάφερε να προφυλάξει από τις νοθεύσεις εξωτερικών παρεμβάσεων.
Η ΠΟΡΕΙΑ
Ξεκινώντας από τα χρόνια της Φραγκοκρατίας, στη διάρκεια των οποίων τα Λεύκαρα έγιναν πολύ πλούσια, σημειώνουμε την ύπαρξη γραπτών εγγράφων, στα οποία περιγράφεται η αρχιτεκτονική ανάπτυξη των «Λεύκων» κατά τη διάρκεια εκείνης της εποχής.
Ωστόσο, ο χρόνος δεν επέτρεψε την διατήρηση τέτοιων Μεσαιωνικών κτιρίων, με εξαίρεση κάποια εκκλησιαστικά οικοδομήματα.
Προς το τέλος της Τουρκοκρατίας, παρατηρείται στην περιοχή ένα έντονο αίσθημα ανασφάλειας το οποίο και αποτυπώνεται και στην αρχιτεκτονική των σπιτιών, αφού φαίνεται να υπάρχει μια τάση απομόνωσης και αγώνα για τη διαφύλαξη της τιμής της οικογένειας και των υλικών αγαθών μέσα στο σπίτι. Γι’ αυτούς τους λόγους, τα σπίτια χτίζονται στο τέλος της αυλής, μακριά από το δρόμο.
Με τον ερχομό της Αγγλοκρατίας και μέχρι την πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα, το εμπόριο των κεντημάτων αρχίζει να οργανώνεται περισσότερο και μαζί μ’ αυτό και η περιοχή αρχίζει να εξελίσσεται και να αλλάζει.
Τα νεοκλασικά επηρεάζουν την αρχιτεκτονική προς τα μέσα του εικοστού αιώνα. Σπίτια πιο κοντά στο δρόμο με τα παράθυρα και τα μπαλκόνια να βγαίνουν μπροστά. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται εξακολουθούν να είναι τα παραδοσιακά υλικά και χρώματα που δένουν με το περιβάλλον.
Ωστόσο μια δόση εκμοντερνισμού της Λευκαρίτικης αρχιτεκτονικής κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών ήταν, όπως και στις περισσότερες περιοχές της κυπριακής υπαίθρου, αναπόφευκτη. Όμως η υποστήριξη του Δήμου σε έναν συνδυασμό παράδοσης και εκσυγχρονισμού, δεν έχει παραβιάσει την απαιτούμενη ισορροπία, η οποία και επετεύχθη.
Σήμερα η αρχιτεκτονική φόρμα των Λευκάρων αποτελεί πόλο έλξης επισκεπτών, τόσο από το εσωτερικό, όσο και από το εξωτερικό.
Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ
Τα σπίτια της περιοχής κατασκευάζονταν πάνω στη βάση όχι ενός συγκεκριμένου αρχιτεκτονικού σχεδίου, αλλά στη βάση των αναγκών των ίδιων των Λευκαριτών, πάντα σε σχέση με τρόπο ζωής και τα διδάγματα που προσελάμβαναν μέσα στο χρόνο. Τα σπίτια σχηματίζουν ομάδες σπιτιών που αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο, δηλαδή την εκκλησία.
Οι δρόμοι σχηματίζονται κυκλικά γύρω από το κέντρο. Αυτό δίνει την ψευδαίσθηση (σε ενδεχόμενο κατακτητή) ότι, λόγω της αύξησης στο μήκος των δρόμων, η κοινότητα είναι πολύ μεγαλύτερη και κατά συνέπεια ισχυρότερη. Επιπλέον, το σχέδιο του δρόμου προστατεύει τους κατοίκους από το μεσογειακό ήλιο και ανέμους.
Από την άλλη, η κοινότητα είναι κτισμένη σε τέλεια αρμονία με το φυσικό περιβάλλον.
Το σπίτι του κάθε χωριανού αποτελεί ουσιαστικά μία επέκταση των γεωργικών του δραστηριοτήτων. Η πολυμορφία που χαρακτήριζε αυτές τις δραστηριότητες, αποτυπώθηκε και αρχιτεκτονικά μέσα από ένα πλούσιο φάσμα αρχιτεκτονικών λύσεων. Αυτές δεν στοχεύουν μόνο στην εξυπηρέτηση των βασικών κοινωνικών αναγκών της οικογένειας, αλλά, και στις ανάγκες που προέρχονταν από τον Λευκαρίτικο τρόπο ζωής (κύρια ενασχόληση ήταν η γεωργία).
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής είναι η χρήση της λευκόγκριζης επίπεδης φυσικής πέτρας που σκοπό είχε τη διατήρηση, τόσο του χρώματος, όσο και της υφής του εδάφους.
Συνήθως υπάρχει μια στέγη πάνω από ένα τμήμα της αυλής, γνωστό ως «portio ». Εκεί ο αρχηγός της οικογένειας αφήνει τα εργαλεία του, αμέσως μόλις επιστρέψει από την εργασία της ημέρας.
Η επέκταση του βασικού σπιτιού με το portio και άλλα δωμάτια κοινωνικών σκοπών, ήταν η φυσική συνέχεια της ανθρώπινης ανάγκης για κοινωνικοποίηση.
Η γεωμορφολογία επιτάσσει την προσαρμογή των τεχνικών δόμησης στις καιρικές συνθήκες της περιοχής. Έτσι, βλέπουμε χώρους που προορίζονταν για χρήση την οικογένεια, να έχουν ψηλά ταβάνια ώστε να παρέχουν δροσιά το καλοκαίρι.
Ακόμη κάτι που κάνει τη Λευκαρίτικη ζωή ξεχωριστή είναι η απουσία τζακιών για τις ανάγκες μαγειρέματος, αφού γι’ αυτό το σκοπό βλέπουμε την παρουσία ειδικών κλιβάνων.
Ο ναός – τέλος – του χωριού αποτελεί τη σημαντικότερη κατασκευή της κοινότητας, η οποία και αναπτύσσεται κατά μήκος της περιμέτρου του. Και είναι απολύτως φυσιολογικό, διότι ο ναός ήταν το τελευταίο καταφύγιο σε περιπτώσεις μεγάλης ανάγκης, και η κεντρική πλατεία της εκκλησίας ήταν σημείο συγκέντρωσης των κατοίκων για να μάθουν τα νέα, να πουλήσουν και να αγοράσουν διάφορα προϊόντα, να γιορτάσουν, να πενθήσουν, και γενικότερα να εκφραστούν ως μια μικρή κοινωνία ανθρώπων.
