Η κατάρρευση της Lehman Brothers, τέταρτης μεγαλύτερης επενδυτικής τράπεζας των ΗΠΑ, την 15η Σεπτεμβρίου 2008, σηματοδότησε την έναρξη, ίσως της μεγαλύτερης μεταπολεμικής παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Τι εννοούμε, λοιπόν, όταν αναφερόμαστε στον όρο «οικονομική κρίση»; Η οικονομική κρίση που περνάμε τώρα παγκοσμίως είναι η χειρότερη όλων των εποχών; Σε ποιους παράγοντες οφείλεται και μήπως μπορεί να αντιμετωπιστεί; Θα μπορέσουμε τελικά να εξέλθουμε από αυτή; Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε ορισμένες από τις πτυχές αυτών των ερωτημάτων.
Αρχικά, ας εξηγήσουμε με απλά λόγια τι σημαίνει οικονομική κρίση. Στο μακρινό παρελθόν ο όρος οικονομική κρίση μπορούσε να σημαίνει μόνο ότι οι οικονομικές προσπάθειες των ανθρώπων ματαιώνονταν (λ.χ. εξαιτίας ενός πολέμου) ή τα αγαθά που παρήγαν καταστρέφονταν ή χάνονταν (από δυσμενείς καιρικές συνθήκες ή από λεηλασία). Μετά την ανάπτυξη της βιομηχανίας και της τεχνολογίας, οικονομική κρίση σημαίνει ότι υπάρχει παραγωγή ή υπερπαραγωγή προϊόντων , αλλά δεν υπάρχει αντίστοιχη ζήτηση για οποιοδήποτε λόγο, που συνοψίζεται σε μια πρόταση: το αγοραστικό κοινό δεν μπορεί να αγοράσει, γιατί δεν έχει επαρκές εισόδημα (από ανεργία ή άλλη αιτία).
Συνέπεια της κρίσης για τις βιομηχανίες είναι ότι μειώνουν την παραγωγή. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται λιγότερο προσωπικό, λιγότερες πρώτες ύλες, λιγότερα μεταφορικά μέσα. Άμεση συνέπεια άμεση η αύξηση της ανεργίας, άρα μείωση της αγοραστικής δύναμης, άρα ο φαύλος κύκλος διευρύνεται και συνεχίζεται, εκτός αν επινοηθούν άλλοι τρόποι εξόδου από τον κύκλο της οικονομικής κρίσης.
Η οικονομική κρίση γίνεται ιδιαίτερα αισθητή από κλάδους καταναλωτικού ενδιαφέροντος (βιομηχανίες προϊόντων όχι πρώτης ανάγκης, π.χ. βιομηχανία παραγωγής αυτοκινήτων). Έντονα πλήττει τον κατασκευαστικό κλάδο (δεν υπάρχει ζήτηση για αγορά ή κατασκευή ακινήτων) και τον τουρισμό (έλλειψη ρευστότητας). Ξεκινάει από ορισμένους κλάδους αλλά στην πορεία επηρεάζει και τους υπόλοιπους.
Είναι γνωστό σε όλους, ότι η οικονομική κρίση υπήρξε και στο παρελθόν και μάλιστα, όχι μόνο μια φορά. Άλλωστε αυτό οφείλεται στο καπιταλιστικό σύστημα, που επικρατεί εδώ και αρκετά χρόνια. Κύριο χαρακτηριστικό του είναι ότι οι νόμοι της Αγοράς (Προσφορά-Ζήτηση) κατά τη θεωρία είναι ικανοί να ισορροπούν την Οικονομία, όμως μπορούν κατά καιρούς, να προκαλέσουν μεγαλύτερες ή μικρότερες αναταραχές (κρίσεις). Στο μέτρο, που οι ισχυρές οικονομίες, παγκόσμια ή τοπικά επεμβαίνουν, δημιουργούνται μικρότερα ή μεγαλύτερα προβλήματα. Άραγε, λοιπόν, η οικονομική κρίση που περνάμε τώρα παγκοσμίως είναι η χειρότερη όλων των εποχών; Είναι δύσκολο να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, όμως αναφέρουμε ότι η κάθε κρίση έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, μέγεθος, απώλειες, όπως και ανακάμψεις. Από πολλούς οικονομολόγους εκτιμάται πως έχει πολλά κοινά στοιχεία με το οικονομικό κραχ του 1930.
Οι παράγοντες που οδηγούν σε μια οικονομική κρίση είναι πολλοί και ποικίλλουν. Κάθε εποχή ,ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά της εμφανίζει κρίσεις. Άλλοτε, άξονας είναι οι χρηματιστηριακές αξίες, άλλοτε (όπως τώρα) η ανεξέλεγκτη δανειοδότηση από μη τραπεζικούς οργανισμούς και η δημιουργία επικίνδυνων παραγωγών που διοχετεύονται στην αγορά, άλλοτε οι κοινωνικές ανισότητες, άλλοτε η παγκόσμια συγκέντρωση του πλούτου (ολιγοπώλια), άλλοτε τοπικοί ή παγκόσμιοι πόλεμοι.
Τα χαμηλά επιτόκια στις ΗΠΑ σε συνδυασμό με τη λαιμαργία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και την κερδοσκοπική αντιμετώπιση των ακινήτων οδήγησαν στην τρέχουσα οικονομική κρίση. Τα θεμέλιά της όμως είναι κάπως μπερδεμένα. Η παραδοσιακή ροή κεφαλαίων προς τις ΗΠΑ και η συνεπαγόμενη ανάπτυξη της οικονομίας, η χαλάρωση του πλαισίου λειτουργίας τραπεζών και αγορών, οι ανισορροπίες ανάμεσα σε ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες οικονομίες, η σταδιακή μείωση της εμπιστοσύνης στην Αμερικανική οικονομία και η αλλαγή των επενδυτικών πρακτικών είναι μερικές μόνο από τις πιθανές ρίζες της σημερινής κατάστασης.
Η κατάρρευση της αγοράς ακινήτων συνεπάγεται τον περιορισμό της δραστηριότητας ή και της διακοπή λειτουργίας πολλών κλάδων της οικονομίας που παράγουν ή εμπορεύονται οικοδομικά υλικά ή εξοπλισμούς κατοικιών. Ο περιορισμός της δραστηριότητας ή η διακοπή λειτουργίας πολλών κλάδων της οικονομίας προκαλεί ανεργία και μείωση εισοδήματος. Η μείωση εισοδήματος προκαλεί τη μείωση της ζητήσεως πολλών προϊόντων και υπηρεσιών της αμέσου καταναλώσεως που οδηγεί σ’ ένα δεύτερο κύμα ανεργίας και μειώσεως εισοδήματος. Αυτή η διαδικασία συνεχίζεται επηρεάζοντας σταδιακά δυσμενώς σχεδόν όλους τους κλάδους οικονομίας, έως ότου η οικονομική ύφεση φθάσει στο τέλος της. Η κρίση μεταδίδεται διαδοχικά από χώρα σε χώρα. Εάν η κρίση αφορά μια μικρή σχετικά χώρα, δεν δημιουργείται πρόβλημα διότι οι θιγόμενες χώρες βρίσκουν άλλες αγορές. Εάν η κρίση αφορά μεγάλο πληθυσμό και υψηλό εισόδημα, τότε προκαλείται διαδοχικά διεθνής κρίση , όπως είναι η σημερινή.
Όταν εκδηλωθεί μια κρίση, ακολουθεί η οικονομική ύφεση, όπως προαναφέραμε, έπειτα έρχεται η ανάκαμψη, έστω κι αν οι κυβερνήσεις του κόσμου δεν λάβουν κανένα μέτρο για να την προκαλέσουν. Η ανάκαμψη οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί (πρόσωπα ή εταιρείες) προσπαθούν να ωφεληθούν από τις χαμηλές τιμές των αξιών που τους ενδιαφέρουν (οικοπέδων, κτιρίων, μετοχών, ομολόγων, μέσων παραγωγής κ.α.)
Έτσι προκαλείται μια ζήτηση των εν λόγω αξιών και αρχίζει η αύξηση της τιμής. Στην αρχή η ζήτηση είναι χαμηλή, σταδιακά όμως ανέρχεται, εάν υπάρχουν τράπεζες υγιείς που είναι έτοιμες να δώσουν δάνεια που καλύπτουν σεβαστό μέρος των αξιών που φερέγγυοι πελάτες τους θέλουν να αγοράσουν. Όταν οι μηνιαίες πωλήσεις αξιών(π.χ. κατοικιών, μετοχών κ.α.), αναγόμενες σε ετήσιες φθάνουν στο επίπεδο των πωλήσεων προ της κρίσεως, τότε οι οικονομίες των χωρών εισέρχονται στην ανάκαμψη. Ευνόητο βέβαια είναι ότι με την ανάπτυξη των αγορών και την άνοδο των πραγματοποιούμενων πωλήσεων αυξάνουν και οι τιμές των αξιών. Η ανάκαμψη μπορεί να βοηθηθεί από τις χώρες που έχουν μεγάλο πληθυσμό και κατά το δυνατό μέτριο ή υψηλό κατά κεφαλήν εισόδημα, π.χ. Ενωμένη Ευρώπη, Η.Π.Α, Κίνα, Ιαπωνία κ.α.
Εν κατακλείδι, πρέπει να λεχθεί ότι η τρέχουσα οικονομική κρίση είναι αποτέλεσμα της πλεονεξίας για κέρδη των τραπεζών των Η.Π.Α. και της Μ. Βρετανίας, όπως και των αμοιβών των υψηλόβαθμων στελεχών των συνδεδεμένων με τα πραγματοποιούμενα κέρδη. Και τέλος, ας σημειωθεί ότι οι μόνοι που ωφελούνται από την οικονομική κρίση είναι οι πλούσιοι και οι έχοντες ρευστότητα, γιατί οι κρίσεις δημιουργούν «καλές και φθηνές» ευκαιρίες.
Κυρίως οι «μεγάλες δυνάμεις» που έχουν φυσικό ή ενεργειακό πλούτο ωφελούνται από αναταραχές και γι αυτό το λόγο καταλήγουμε στο συμπέρασμα «ΟΙ ΚΡΙΣΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΚΡΟΙΣΟΥΣ».Βγάλετε λοιπόν τα δικά σας συμπεράσματα από πού άρχισε η κρίσης και ποιοι τελικά θα ωφεληθούν.
