Αν και διανύει την τρίτη δεκαετία της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας, ως αρχιτέκτων, η πηγή της έμπνευσής του φαίνεται να είναι αστείρευτη, αφού μέχρι και σήμερα καταφέρνει και πρωτοπορεί, παίρνοντας τα αρχιτεκτονικά δρώμενα του τόπου μας, αρκετές βαθμίδες ψηλότερα! Ο Γρηγόρης Πατσαλοσσαβής ξετυλίγοντας την πορεία του από την Κερύνεια ως μαθητής, στα σπουδαιότερα αρχιτεκτονικά γραφεία του Λονδίνου, και στη συνέχεια στην Κύπρο, μας κάνει να αντιληφθούμε ξεκάθαρα τους λόγους για τους οποίους το όνομά του έχει ταυτιστεί με την επιτυχία στο χώρο της αρχιτεκτονικής δημιουργίας του τόπου μας.
Η ΑΡΧΗ
Θα ήθελα αρχικά να μάθω λίγα πράγματα για σας… Πού γεννηθήκατε, πού μεγαλώσατε…
Γεννήθηκα και έζησα στον Καραβά της Επαρχίας Κερύνειας μέχρι το 1974. Σήμερα ζω και εργάζομαι στην Έγκωμη, στην Λευκωσία.
Μεγάλωσα μέσα σε μια επταμελή οικογένεια με πατερά εργολάβο. Πέμπτος στην σειρά, από πολύ μικρός ακολουθούσα τον πατερά μου στις δίκοπες, στα εργοτάξια, τόσο στην επαρχία Κερύνειας, όσον και στην Λευκωσία . Εικόνες και χώροι πολλών οικοδομών της εποχής είναι ακόμα φυλαγμένες στην μνήμη μου. Περισσότερο όμως έχω εικόνες και εντυπώσεις από Αρχιτέκτονες της εποχής, όπως τον Νεοπτόλεμο, και τον Ν. Σαββίδη.
Πότε αντιληφθήκατε την κλίση σας προς την αρχιτεκτονική δημιουργία;
Η αγάπη μου για το σχέδιο και την τέχνη είχαν εκδηλωθεί από πολύ νωρίς. Συγκεκριμένα στη δεύτερη τάξη του γυμνασίου στην Λάπηθο είχα για καθηγήτρια τέχνης την μεγάλη μου αδελφή, η όποια μου άνοιξε για πρώτη φορά το παράθυρο για την αρχιτεκτονική. Το 1971 αντί για καλοκαιρινές διακοπές, ο πατέρας μου με ¨παρέδωσε¨ στο γραφείου του κ. Νίκου Σαββίδη για να αποκτήσω την εμπειρία του αρχιτεκτονικού γραφείου.
Αποφοίτησα το 1974 με ελπίδες και όνειρα, και βίωσα, όπως χιλιάδες συμπατριώτες μου, την τρομακτική εμπειρία του ξεριζωμού. Υπηρέτησα στην Εθνική Φρουρά από το 1974 μέχρι το 1977. Παρά τα δύσκολα χρόνια, η ιδέα της Αρχιτεκτονικής δεν έσβησε. Με τη συμπλήρωση της θητείας μου εργάστηκα στο γραφείο των Πέτεβη και Γεωργιάδη και στη συνέχεια το 1978 άρχισα μαθήματα στο Frederic Institute of Technology, στην Λευκωσία, στον κλάδο του Building Technology. Αποφοίτησα το 1980 και την ιδία χρόνια εξασφάλισα θέση στο Architectural Association Scholl of Architecture (AA) στο Λονδίνο.
Πώς ήταν τα φοιτητικά χρόνια μακριά από την πατρίδα;
Από την πρώτη μέρα στη σχολή είχα αντιληφθεί ότι οι γνώσεις και ικανότητες μου στο σχέδιο και μονό, δεν ήταν αρκετές. Οι ανατροπές στον τρόπο σκέψης διαδέχονταν η μια την άλλη σε όλα τα χρόνια των σπουδών. Από το πρώτο τρίμηνο είχα αρχίσει να υποψιάζομαι ότι αυτό το ταξίδι θα ήταν δύσκολο αλλά και πολύ ενδιαφέρον.
Κάτι που έμαθα από πολύ νωρίς στη σχολή, ήταν ότι το ταξίδι στη γνώση της Αρχιτεκτονικής δεν τελειώνει ποτέ. Το Unit System της σχολής ήταν μια εμπειρία μοναδική. Οι προσωπικές σχέσεις μας με τους καθηγητές, η ελεύθερη σκέψη, ο πειραματισμός, οι ανοικτές διαλέξεις με ομιλητές από την avant guard της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής, ήταν για μας που περάσαμε από διαφορετικά εκπαιδευτικά συστήματα, εμπειρίες μοναδικές.
Μετά το τέλος των σπουδών;
Τον Ιούλιο του 1985 και μετά από τις αξέχαστες εκδηλώσεις αποφοίτησης από τη σχολή, είχα δυο επιλογές: να επιστρέψω στην Κύπρο ή να αναζητήσω δουλειά στις αραβικές χώρες, που ήταν μια επιλογή ανάγκης για την εποχή. Η απόφασή μου να μην ακολουθήσω τις πιο πάνω επιλογές και να συνεχίσω για την απόκτηση του RIBA III ήταν καθοριστική για την επαγγελματική μου σταδιοδρομία. Αμέσως μετά την αποφοίτησή μου άρχισα το δύσκολο εγχείρημα αναζήτησης εργασίας για την πρακτική μου εξάσκηση.
Μέσα σε τρεις εβδομάδες βρέθηκα να κάθομαι μπροστά σε ένα σχεδιαστήριο στο γραφείο του Norman Foster Associates στο Λονδίνο. Το περιβάλλον στο γραφείο ήταν μια άλλη εμπειρία με πολλές απαιτήσεις, ασυνήθιστες για τη δική μας εργασιακή κουλτούρα. Δεν χρειάστηκα πολύ χρόνο για να αποφασίσω να κολυμπήσω στα βαθιά, γιατί είχα μπροστά μου μια μοναδική ευκαιρία.
Εργάστηκα για ενδιαφέροντα έργα στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Αμερική και την Ευρώπη. Αναφέρω μερικά από τα πιο αξιόλογα, όπως η πολεοδομική πρόταση για την πλατεία STATUE SQUARE στο Χονγκ Κονγκ, το έργο της TELEVISA HEADQUARTERS, που ήταν τηλεοπτικά στούντιο στη πόλη του Μεξικού, το κτίριο της IBM TECHNICAL PARK στο Δυτικό Λονδίνο και το SURREY QUAYS στο ανατολικό Λονδίνο. Επίσης έχω συνεισφέρει για την παρουσίαση της μελέτης για το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης στη Nimes στη Γαλλία, και για τα σχέδια της έκθεσης στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Λονδίνου το 1986.
Από το 1988 μέχρι το τέλος του 1989 εργάστηκα με τους Benson & Forsyth (καθηγητές στο ΑΑ) σε έργα όπως το Νέο Μουσείο της Σκωτίας στο Εδιμβούργο, το Θέατρο στην Cumbria, Lake District, το GLASGOW AUDITORIOUM στην Γλασκόβη και το BENETTON FORMULA 1 στην Οξφόρδη.
Από τον Ιανουάριο του 1990 εργάστηκα στο γραφείο του Richard Rogers Partnership, μέχρι και το 1993, οπόταν και άρχισα να οργανώνω το δικό μου γραφείο στο Λονδίνο. Την ιδία χρονιά είχα υποβάλει μια πρόταση για το Κοινοτικό Κέντρο Μαλούντας, όπου η πρόκληση για μια επέμβαση στο κέντρο μιας μικρής κοινότητας, ήταν αρκετή για να παραμελήσω τα σοβαρά πρακτικά προβλήματα, όπως τον περιορισμένο προϋπολογισμό, και κατά συνέπεια τον τεμαχισμό της μελέτης σε στάδια.
Παράλληλα με το γραφείο Patsalosavvis Architecture + Design το 1995 ίδρυσα στο Λονδίνο με τον Hide Simman την Metropolis Workshop – Architects & Planners και συμμετείχαμε σε έργα στο Λονδίνο, καθώς επίσης και σε διαγωνισμούς.
Στις αρχές του1996 είχα δεχτεί μια πρόσκληση από την Nice Day Developments, για να συμμετάσχω στον κλειστό διαγωνισμό για το NICE DAY TOWER στην Λευκωσία. Παρά το γεγονός ότι ήμουν πλήρως ενταγμένος στο επαγγελματικό και κοινωνικό περιβάλλον του Λονδίνου, υπέβαλα την πρότασή μου, η οποία απέσπασε το πρώτο βραβείο. Το NICE DAY TOWER ήταν και η αφορμή για να μεταφερθούν οι δραστηριότητες του γραφείου μου στην Κύπρο, τον Μάιο του 1996.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΨΗ
Τι είναι εκείνο που θέτετε ως προτεραιότητά σας, κάθε φορά που ξεκινάτε ένα νέο έργο;
Από τα πρώτα έργα μας, μέχρι και σήμερα, το γραφείο αντιμετωπίζει την παραγωγή της αρχιτεκτονικής σαν ομαδική εργασία, μέσα από τη συνεχή αναζήτηση, πάντοτε με θετική διάθεση, με επιμονή στην καινοτομία και προσήλωση στην κοινωνική ευθύνη και την προστασία του περιβάλλοντος. Ο στόχος μιας μελέτης δεν είναι μόνο η δημιουργία μορφών στο χώρο, αλλά η επεξεργασία σχέσεων, κίνησης και δράσης, με ανοιχτούς ορίζοντες επικοινωνίας.
Ποια η σημασία της αρχιτεκτονικής του σήμερα στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον;
Πιστεύω ότι η Αρχιτεκτονική του σήμερα έχει αφετηρία της τη δυνατότητά μας να αντιληφθούμε το περιβάλλον με συναίσθημα και λογική. Να αποκτήσουμε τη γνώση για την ουσία των πραγμάτων και τη δημιουργία των συνθηκών κατασκευής αειφόρων κατοικήσιμων χώρων, ζωντανών οργανισμών που θα αλληλεπιδρούν με το τοπικό φυσικό περιβάλλον και θα λειτουργούν σαν οντότητες με αυτάρκεια.
Σαν χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όχι μονό, δεν μπορούμε να ενεργούμε πλέον από μόνοι μας σε ζητήματα περιβάλλοντος. Η διαπίστωση ότι η αλόγιστη χρήση γεωργικής γης για την επίλυση του οικιστικού προβλήματος στο τελευταίο μισό του 20ου αιώνα, έχει διαβρώσει την ύπαιθρο σε ανησυχητικό βαθμό και έχει αναδείξει την ανάγκη για αλλαγές στον αστικό σχεδιασμό και τη αναγέννηση των πόλεών μας, είναι μια πραγματικότητα για όλο τον κόσμο.
Στον 21ον αιώνα η πόλη θα αποτελέσει το αντικείμενο της αρχιτεκτονικής δραστηριότητας, προτείνοντας νέα μοντέλα ανάπτυξης και ένα άλλο όραμα για την πόλη του μέλλοντος. Η σύγχρονη πόλη του αύριο θα συνθέτει μια νέα πραγματικότητα που θα υπερβαίνει την πόλη που ξέρουμε σήμερα και θα επεξεργάζεται νέες συνθήκες αστικής συσσώρευσης πληθυσμού, μέσα από τη δημιουργία πολυδιάστατων, πολύ-επίπεδων χώρων, σε αρμονία με το περιβάλλον. Με νέα δίκτυα επικοινωνίας, ευέλικτα, με έντονη δραστηριότητα, σε ένα πολυδιάστατο ανθρώπινο περιβάλλον, όπου θα μπορούν να ζουν, να εργάζονται και να απολαμβάνουν τα αγαθά της ζωής, άνθρωποι από όλες τις ηλικίες και τα κοινωνικά στρώματα.
Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
Πόσο εύκολο είναι για έναν αρχιτέκτονα, να έχουν θετική ανταπόκριση οι προτάσεις του στο κυπριακό κοινό;
Εμένα, οι πρώτες εμπειρίες μου στην Κύπρο ήταν απογοητευτικές. Ωστόσο ήταν μια επαγγελματική πρόκληση. Μετά από 15 χρόνια επαγγελματικής δραστηριότητας στην Κύπρο, πιστεύω ότι έχουν αλλάξει και βελτιωθεί αρκετά πράγματα. Ωστόσο, παρά πολλά θα πρέπει να γίνουν για να φτάσουμε σε επίπεδα άλλων Ευρωπαϊκών χωρών.
Πόσο κατά την άποψή σας οι Πολεοδομικοί Κανονισμοί που ισχύουν στη χώρα μας, επηρεάζουν την αρχιτεκτονική έκφραση, και τι πιστεύετε ότι πρέπει να αλλάξει άμεσα;
Μέσα από αυτήν την προοπτική οι Πολεοδομικοί Κανονισμοί στην Κύπρο θα πρέπει να ανταποκρίνονται στις νέες πραγματικότητες. Σε όλες τις χώρες του κόσμου υπάρχουν κανονισμοί και περιορισμοί, αυτό που κάνει τη διάφορα είναι η λογική και το όραμα που εμπεριέχεται στους όποιους κανονισμούς. Πιστεύω ότι στην Κύπρο χρειάζεται άμεσα να προχωρήσουμε με ένα νέο όραμα για το δομημένο περιβάλλον, με νέα στρατηγικά σχέδια, για την αναγέννηση των πόλεων και την προστασία του περιβάλλοντος.
ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Με μια λέξη πώς θα χαρακτηρίζατε την παγκόσμια αρχιτεκτονική τάση εν έτη 2011;
Πιστεύω ότι στην αρχή του 21ου αιώνα φαίνεται ότι βρισκόμαστε μπροστά στην αρχή μια νέας εποχής διαφωτισμού. Με τις προκλήσεις που συνεπάγονται, το μέλλον της Αρχιτεκτονικής δεν μπορεί παρά να το βλέπουμε με αισιοδοξία, όραμα και θετική ενεργεία, για το σχεδιασμό του δομήσιμου περιβάλλοντας του μέλλοντος.
Κορυφαίος κατά τη γνώμη σας αρχιτέκτονας (παγκοσμίως);
Η παγκόσμια Αρχιτεκτονική σήμερα είναι πολυδιάστατη και πολύ-επίπεδη. Δεν νομίζω ότι μπορεί κανείς μετά βεβαιότητας να καταλογίσει αυτό το εκπληκτικό έργο που έχουμε μπροστά μας τα τελευταία 30 χρόνια, σε έναν και μονό Αρχιτέκτονα.
Προσωπικά, όμως, πιστεύω ότι από την αρχή του 20ου αιώνα, οι αρχιτέκτονες που κατά την άποψή μου σημάδεψαν καθοριστικά την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής στο παγκόσμιο, είναι ο Mies van deer Rohe, o Le Corbusier και στη δική μας εποχή ο Rem Koolhass, τόσο για το έργο του, όσο και για τις θεωρητικές του παρεμβάσεις με βιβλία και άρθρα του.
